*Tekst oryginalnie opublikowany w magazynie psychologiasportu.pl nr 5/15 listopad – grudzień 2015
Jakiś czas temu miałam okazję przeczytać artykuł coacha na temat psychologii sportu, a dokładnie tekst o tym, czym psycholog sportu się nie zajmuje, ale za to zajmuje się tym coach. Przez to przypomniały mi się wcześniejsze wywiady z pewnym znanym coachem, który na początku tego roku dokładnie tłumaczył co takiego pionierskiego robi, czego psycholog sportu nie robi. Niestety taki czarny PR oddziaływuje nie tylko na nas, psychologów sportu, ale także i na coachów. Także tych, którzy są świadomi zarówno swojej, jak i naszej profesji. Tych którzy bez zakłamywania rzeczywistości robią fantastyczną robotę w sporcie. To wszystko sprawiło, że koniecznością wydało mi się stworzenie tekstu, w którym różnica pomiędzy coachem a psychologiem sportu zostanie wyjaśniona w pełni merytorycznie. Nie ma to być tekst wychwalający psychologię sportu i pokazujący jej wyższość, z racji tego, że sama tą właśnie profesją się zajmuję. Ma to być post, w którym czytelnik będzie mógł zrozumieć te istotne różnice pomiędzy psychologiem a coachem, ale także i zauważyć podobieństwa. Tak jest! Podobieństwa, bo nie ważne czy nam, psychologom i coachom się to podoba czy nie – nasza praca ma wiele wspólnych aspektów i w wielu miejscach się zazębia. Dzięki temu, drogi trenerze czy też zawodniku, będziesz mógł w pełni świadomie wybrać z kim chcesz pracować, w zależności od tego, czego rzeczywiście od takiej współpracy oczekujesz!
Zacznijmy od tego, że zarówno coach, jak i psycholog sportu współpracuje z zawodnikiem czy trenerem, po to by zmaksymalizować rozwój jego potencjału. Na stronie ICF możemy przeczytać, że coaching to „interaktywny proces, który pomaga pojedynczym osobom lub organizacjom w przyspieszeniu tempa rozwoju i polepszeniu efektów działania”. W dużej części działania psychologa sportu skierowane są na to, by zawodnik nabył umiejętności gwarantujące w sposób powtarzalny osiąganie optymalnego stanu psychicznego z czasie zawodów (Blecharz, 2006). W tym celu psycholog sportu wprowadza w życie sportowca zindywidualizowany trening mentalny. Trening, czyli zbiór metod i ćwiczeń (technik) psychologicznych, które przez systematyczne i długotrwałe oddziaływanie prowadzą do wzrostu kontroli zachowania i emocji, podniesienia poziomu wielu cech psychicznych (np. koncentracji uwagi) oraz do zwiększenia odporności (wytrzymałości) psychicznej w obliczu stresu (Nowicki, 1991). Do klasycznych technik wykorzystywanych w sportowym treningu mentalnym możemy zaliczyć: wyznaczanie celów, techniki wyobrażeniowe, dialog wewnętrzny, oraz regulacje pobudzenia, a więc techniki relaksacyjne (Łuczyńska, 2012). (W ramach małej dygresji – trening mentalny, mimo tego co twierdzi pan Bączek, nie jest nowością wprowadzoną przez niego do polskiego sportu. Polscy psychologowie sportu od kilkudziesięciu lat skutecznie wykorzystują te metody i techniki wśród czołowych polskich sportowców. Metody i techniki, których efektywność została sprawdzona zarówno dzięki badaniom naukowym, jak i w praktycznym działaniu). Coach przede wszystkim swoją pracę opiera na stawianiu odpowiednich pytań, które pomogą jego klientowi w poszukiwaniu opcji i rozwiązań, dzięki którym znajdzie on swoją drogę do celu. Oczywiście, w swojej pracy także wykorzystuje elementy klasycznych technik treningu mentalnego, takich jak np. wizualizacja, czy wyznaczanie celów. Pamiętajmy jednak, że coaching nie jest jednoznaczny z treningiem mentalnym.
W przypadku psychologów, wsparcie rozwoju to jednak nie wszystko! I mimo że współpraca z psychologiem sportu nie jest jednoznaczna z psychoterapią, to duża część psychologów sportu ma szersze kompetencje pozwalające na pracę z klientem w sytuacji głębszych problemów. Psycholog sportu to przede wszystkim psycholog. Każdy z nas ma więc odpowiednią wiedzę i umiejętności, by także w sytuacji kryzysowej móc przeprowadzić odpowiednią interwencję. W samym coachingu zakłada się, że klienci, którzy korzystają z usług coacha mają odpowiednie umiejętności, by rozpoznawać, wyrażać i radzić sobie z własnymi emocjami. Klienci są więc w sytuacji, w której nie mają problemów natury emocjonalnej, czy szerzej psychologicznej, a jedyne na czym im zależy to na własnym wzroście (ICF). Coaching nigdy nie może być zastępstwem psychoterapii czy też pomocy psychologicznej. Może być prowadzony równocześnie z tymi formami pomocy, ale nigdy jako substytut. Psycholog, a więc także i psycholog sportu, rozpoczynając współpracę bierze odpowiedzialność za drugiego człowieka i z racji swojego zawodu zobowiązuje się do udzielania pomocy psychologicznej w każdych okolicznościach, gdy zachodzi taka potrzeba (Kodek Etyczno-Zawodowy Psychologa). Może więc w sytuacjach trudnych, kryzysowych dla sportowca, kontynuować współpracę z nim zmieniając początkowy kontrakt z klientem.
W kompetencjach każdego psychologa jest przeprowadzanie diagnozy psychologicznej. Także każdy model współpracy psychologa sportu z zawodnikiem zakłada rozpoczęcie takiej pracy właśnie od diagnozy. Dokładne przyjrzenie się zawodnikowi, jego przeszłym, jak i aktualnym osiągnięciom, cechom psychicznym i psychomotorycznym pozwala na rzetelne sprecyzowanie obszaru do dalszej pracy. Takie informacje psycholog sportu gromadzi wykorzystując obserwację zawodnika w sytuacjach treningowych i startowych, rozmowę (w tym także z innymi ważnymi osobami z otoczenia zawodnika) oraz testy psychologiczne i psychomotoryczne. Dopiero tak zebrane dane pozwalają psychologowi na wysunięcie hipotezy na temat tego, w czym rzeczywiście tkwi istota problemu, i nad którymi obszarami funkcjonowania jednostki należy się skupić podczas współpracy. To pozwala na zaprojektowanie treningu mentalnego dostosowanego do indywidualnych potrzeb każdej osoby, z którą psycholog sportu rozpoczyna współpracę. W coachingu relacja pomiędzy coachem a klientem jest partnerska. Oznacza to, że coach nie stawia się w roli eksperta. Nie wskaże on bezpośrednio klientowi obszarów do pracy. W coachingu pojęcie diagnozy praktycznie nie funkcjonuje. To klient wie nad czym chce rzeczywiście pracować, a coach wspiera klienta podczas tego procesu. Wykorzystywane narzędzia diagnostyczne przez coachów mają raczej na celu doprecyzowanie celów klienta, czy zwiększenie jego samoświadomości, które w istocie ma prowadzić do osiągnięcia wyznaczonych przez klienta celów.
Pamiętajmy także, że psycholog sportu nie pracuje tylko i wyłącznie z zawodnikiem. Praca psychologa może przyjmować charakter edukacyjny, więc do jego kompetencji możemy też zaliczyć prowadzenie szkoleń i warsztatów dla trenerów, rodziców młodych sportowców czy sędziów sportowych. Warsztatów i szkoleń edukacyjnych. Praca coacha zakłada wydobywanie z klienta jego własnych rozwiązań. Sam coaching jest procesem, którego celem jest przede wszystkim wzmocnienie klienta oraz wsparcie go w podejmowaniu samodzielnych decyzji i oczekiwanych zmian. Zgodnie z Pierwszą Kluczową Kompetencją Coacha ICF (zgodność z wytycznymi Kodeksu Etycznego i standardami zawodu coachingu), coach musi jednoznacznie zrezygnować z doradzania i wskazywania właściwych rozwiązań. Także w opisie zawodu coacha wpisanym do klasyfikacji zawodów i specjalności Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej nie znajdziemy zadania zawodowego, które wskazywałoby na możliwości podejmowania działań o charakterze edukacyjnym. Wyjątek stanowi tu jedynie prowadzenie działalności dydaktycznej jednak na uczelniach realizujących problematykę zarządzania zasobami ludzkimi (patrz). Oznacza to, że coach nie poda Ci łatwego rozwiązania jakiejś kwestii, nie podsunie Ci pomysłów w tym temacie, a będzie starał się byś sam samodzielnie wypracował i wdrożył własne rozwiązania, bazując na własnej wiedzy, umiejętnościach i doświadczeniu (Izba Coachingu).
Jak widać, celem zarówno coacha, jak i psychologa sportu jest przede wszystkim wspieranie rozwoju sportowca tak, by był on w stanie rozwinąć w pełni swój potencjał sportowy. Cel więc jest praktycznie ten sam, jednak róznice polegają już w samej pracy coacha i psychologa sportu. Mam nadzieję, że teraz, drogi sportowcu możesz świadomie decydować z kim, w danym momencie swojego życia, rzeczywiście chcesz współpracować.
Uwaga!
- Przed rozpoczęciem współpracy sprawdź kwalifikacje osób, z którymi zamierzasz pracować. Jeśli zamierzasz pracować z coachem, sprawdź jakie szkolenia skończył i w jakiej organizacji jest zrzeszony. Upewnij się czy posiada akredytację ICF bądź Izby Coachingu. Jeśli zamierzasz współpracować z psychologiem, upewnij się, że ma on wiedzę z zakresu psychologii sportu!
Literatura:
- Blecharz, J. (2006). Psychologia we współczesnym sporcie – punkt wyjścia i możliwości rozwoju. Przegląd Psychologiczny, 49(4), 445-462.
- Łuczyńska, A. (2012). Psychologia sportu i aktywności fizycznej. Zagadnienia kliniczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Nowicki, D. (1991). Trening umysłowy. W: T. Tyszka, Psychologia i sport. Warszawa: Wydawnictwo AWF.
Zajrzyj:
Polskie Towarzystwo Psychologiczne – http://www.ptp.org.pl
International Coach Federation Poland – http://icf.org.pl/
Izba Coachingu – http://www.izbacoachingu.com/pl
